لبنیات چه خواصی دارند ؟

لبنیات شامل شیر، ماست، پنیر، دوغ، کشک و خامه گروهی از مواد غذایی هستند که ارزش‌ غذایی زیادی دارند.
در هرم موادغذایی، لبنیات جایگاه ویژه‌ای دارند و تاکید می‌شود هر فرد با توجه به سن و جنس خود، روزانه بین ۲ تا ۴ واحد شیر یا سایر لبنیات مصرف کند. با دکتر سیدعلی کشاورز، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و مدیرگروه دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران در مورد خواص این گروه غذایی صحبت کرده‌ایم.

بورس برند مرجع ثبت برند و فروش برند های آماده

کسانی که قصد فعالیت در حوزه ی لبنیات را دارند باید برای بیزینس خود یک برند ثبت کنند و اگر زمان و شرایط ثبت برند را ندارند میتوانند از وبسایت بورس برند ، برند آماده ی لبنیات خریداری کنند

لبنیات چه خواصی دارند و چرا تاکید می‌شود که هر روز باید آنها را در برنامه‌غذایی گنجاند؟
لبنیات شامل شیر، ماست، پنیر، دوغ، کشک و خامه گروهی از موادغذایی هستند که ارزش‌غذایی زیادی دارند به‌ طوری که تقریبا تنها گروه از موادغذایی‌اند که با مصرف آنها قسمت اعظم نیازهای بدن برآورده می‌شود.

پروتئین لبنیات بسیار مرغوب و منحصربه فرد است، کلسیم مورد نیاز بدن را هم تامین و از بروز اختلالات و ضایعات استخوانی پیشگیری می‌کند و مصرف کافی آن در کودکان و نوجوانان نیز رشد قدی آنها را افزایش می‌دهد. لبنیات همچنین بهترین منبع انواع ویتامین‌ها از جمله ویتامین A و ویتامین‌های گروه B به‌ویژه B2 هستند.

مواد غذایی مختلفی که در این گروه قرار می‌گیرند، چه تفاوتی با هم دارند؟ مثلا شیر و ماست را از نظر ارزش غذایی با هم مقایسه کنید.
شیر و ماست از نظر ارزش تغذیه‌ای تفاوتی با هم ندارند. در حقیقت ماست، همان شیری است که قسمتی از قند آن تخمیر و به اسیدلاکتیک تبدیل شده است. میزان ترشی ماست به مقدار این تخمیر بستگی دارد به‌طوری که هر چقدر میزان بیشتری از قند ماست تخمیر شود، ماست ترش‌تر خواهد شد. از آنجا که شیر هنگام تبدیل شدن به ماست حرارت می‌بیند و آب آن تبخیر می‌شود، پس یک لیوان سرخالی ماست به اندازه یک لیوان شیر ارزش تغذیه‌ای دارد اما مقدار انرژی ماست کمی کمتر است. از سوی دیگر، کلسیم و عناصر معدنی نیز به دلیل اسیدلاکتیک موجود در ماست بهتر جذب می‌شوند.

شیر و پنیر چطور؟

در شیر ۲ گروه پروتئین وجود دارد؛ پروتئین‌های محلول در آب که حدود (۲۰ درصد پروتئین شیر گاو) و پروتئین‌های غیرمحلول در آب (حدود ۸۰ درصد پروتئین شیر گاو). وقتی شیر به پنیر تبدیل می‌شود، ۲۰ درصد پروتئین مرغوب محلول در آب وارد آب پنیر می‌شود و درواقع از بین می‌رود.

پس ارزش پروتئینی پنیر کمتر از شیر و ماست است اما از آنجا که فشرده می‌شود، معمولا کلسیم بیشتری دارد و به همین علت گفته می‌شود یک قوطی کبریت یا ۳۰ تا ۴۵ گرم پنیر به اندازه یک لیوان شیر دارای کلسیم است. در گذشته آب پنیر را دور می‌ریختند اما امروزه که معلوم شده بهترین کیفیت پروتئینی را دارد، آن را خشک می‌کنند و پروتئین‌هایی که در باشگاه‌های بدنسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد یا مکمل‌هایی که برای چاق و لاغری یا برای بیماران بدحال و بستری در آی‌سی‌یو تجویز می‌شود، از همین پروتئین تهیه می‌شود.

شیر ۲.۵ درصد چربی حدود ۱۸۰-۱۷۰ کیلوکالری انرژی دارد اما پنیرها بسیار با هم متفاوتند و با توجه به میزان آبی که دارند، درصد انرژی و کلسیم و سایر مواد مغذی‌شان متفاوت است؛ مثلا یک قوطی‌کبریت پنیر سنتی با ۵۰-۴۰ گرم وزن، معادل یک لیوان شیر انرژی دارد.

فرآورده های لبنی چیست؟
فراورده های لبنی به هر محصولی می گویند که از شیر تولید می شود و منبعی سرشار از انرژی است. شیر خام عموما از گاو می آید اما گاهی اوقات از شیر پستانداران دیگر مانند بز، گوسفند و بوفالو هم استفاده می شود. 90 درصد از مواد تشکیل دهنده ی اصلی شیر، آب است.

منابع فرآورده های لبنی

انواع متفاوت شیر(شیر بدون چربی، شیرکامل، دوشاب (شیری که کره آن گرفته شود))، ماست، پنیر(پنیر سوئیسی، پنیر چدار، پنیر پروسس) و بستنی همه از فرآورده های لبنی هستند. در میان تمامی فرآورده های لبنی شیر، ماست و پنیر بهترین منبع کلسیم است.

 

ارزش غذایی فرآورده های لبنی

محصولات لبنی و جایگزین های آن مانند سویا ارزش غذایی بالایی دارند و در یک رژیم غذایی متعادل به عنوان یکی از پنج گروه اصلی غذاها قرار می گیرند. این 5 گروه شامل نان وغلات، سبزیجات و میوه ها، فرآورده های لبنی و جایگزین های آن، گوشت/مرغ/ماهی و جایگزین های آن و مقدارکمی چربی و روغن است.
عملکرد یک غذا، از طریق اجزای مهم غذایی مانند پروتئین، کربوهیدرات، چربی، مواد معدنی، ویتامین و آب تعیین می شود. اکثر مردم شیر گاو را انتخاب می کنند که در هر 100 میلی لیتر، 67 کیلو کالری انرژی و 3.2 گرم پروتئین دارد. پروتئین های شیر شامل 80 درصد کازئین و تقریبا 20 درصد آب پنیر است که ارزش غذایی بالاتری نسبت به کازئین دارد. زمانی که چربی و کازئین را از شیر حذف می کنیم مقداری آب پنیر باقی می ماند که حاوی نمک های محلول در شیر، شکر شیر و سایر پروتئین های موجود در شیر است که مهمترین این پروتئین ها، بتا لاکتوگلوبولین (50٪ از آب پنیر) و لاکتوگلوبولین است.
پروتئین های موجود در شیر ارزش بیولوژیکی بالایی دارند اما بر خلاف تخم مرغ فاقد پروتئین های حاوی گوگرد هستند. پروتئین های موجود در شیر گاو حاوی پروفیل های آمینو اسید متعادل با قابلیت هضم شوندگی خوب است که برای تغذیه خانواده مهم است. کازئین موجود در شیر گاو در ترکیب با کلسیم کازئینوژن را می سازد. نسبت بالای کلسیم و کازئین در شیر هضم آن را برای ما دشوار می کند. بعضی از مردم به دلیل لاکتوز بالا نمی توانند شیر بخورند و معمولا از شیر ترش استفاده می کنند که لاکتوز کمتری دارد.
ترکیب غذایی شیر باعث شده تا یک نوشیدنی مطلوب در تمامی گروه های سنی به ویژه برای جوانان باشد. مواد مغذی موجود در شیر علاوه بر پروتئین، چربی، کربوهیدات، ویتامین ها و مواد معدنی است که در ادامه هر یک از آنها را توضیح می دهیم:

چربی
شیر و فرآورده های لبنی چربی دارند. چربی شیر به صورت گلیسیرید است که فاقد اسید های چرب ضروری است. مقدار چربی در شیر های مختلف متفاوت است:
• شیر کامل حاوی 3.9 گرم چربی در هر 100 میلی لیتر است.
• شیر نیم چرب، 1.7 گرم چربی در هر 100 میلی لیتر دارد.
• شیر بدون چربی حاوی 0.2 گرم چربی در هر 100 میلی لیتر است.
• شیر 1٪، ترکیبی از شیر بدون چربی و نیم چرب است که به تازگی وارد بازار شده و حاوی 1 گرم چربی یا کمتر در هر 100 میلی لیتر است.

کربوهیدرات

 

کربوهیدرات اصلی موجود در شیر یک دی ساکارید به نام لاکتوز است که از دو قند ساده به نام های گلوکز و گالاکتوز تشکیل شده و شیرین تر از ساکارز (قند موجود در نیشکر) است. لاکتوز کلسیم و فسفر را جذب می کند و بعضی از ویتامین های ب-کمپلکس را در روده کوچک ترکیب می کند. در بدن انسان، آنزیمی به نام لاکتاز وجود دارد که لاکتوز را هضم می کند. برخی افراد این آنزیم را به اندازه کافی تولید نمی کنند که مانع هضم لاکتوز می شود. این لاکتوز ناپایدار توسط باکتری ها در روده بزرگ شکسته می شود و باعث ایجاد گاز، نفخ، درد و اسهال می شود که به این شرایط نامطلوب "عدم تحمل لاکتوز" می گویند.
عدم تحمل لاکتوز به عدم توانایی هضم مقدار قابل توجهی لاکتوز که قند اصلی شیر است، گفته می شود. این بیماری برای برخی افراد مشکل ساز است اما می تواند مدیریت شود. افرادی که مشکل هضم لاکتوز دارند باید از محصولات لبنی که با سیستم بدنشان سازگار نیست اجتناب کنند. بسیاری از افراد با این شرایط اگر مقادیر کمتری محصولات لبنی مصرف کنند یا همزمان با آنها غذاهای دیگری بخورند، می توانند از شیر، بستنی و سایر محصولات مشابه استفاده کنند. علاوه بر این، مایع یا قرص لاکتاز می تواند به هضم لاکتوز کمک کند.
افراد مبتلا به کمبود لاکتاز معمولا شیر را با غلات می خورند و یا به صورت غذاهایی مانند فرنی استفاده می کنند. بیشتر غذاهای لبنی لاکتوز کمتری نسبت به شیر مایع دارند و حساسیت کمتری نسبت به لاکتوز ایجاد می کنند. محصولات شیر تخمیر شده مانند ماست و پنیرهایی مانند پنیر چدار و کره عموما هیچ مشکلی ندارند و از آنجایی که حرارت برخی از لاکتوز ها را می شکند محصولات شیر گرم نسبت به غذاهایی که گرما نمی بینند، بهتر است.

 

ویتامین ها و مواد معدنی

شیر و فراورده های لبنی منبعی عالی از ویتامین ها و مواد معدنی، به ویژه کلسیم است. شیر حاوی مقادیر زیادی از ویتامین های A و B مانند تیامین، ریبوفلاوین و اسید نیکوتین می باشد و ویتامین B12 هم دارد.
کلسیم، فسفر، سدیم و پتاسیم نیز از مواد معدنی مهم در شیر است. کلسیم یکی از مواد معدنی است که بدن برای انجام کارکردهای متعدد، از جمله ساخت و حفظ استخوان ها و دندان ها، لخته شدن خون، انتقال امواج عصبی و تنظیم ریتم قلب به آن نیاز دارد.
مزایای شیر و سایر فرآورده های لبنی
شیر و محصولات لبنی منبع اصلی کلسیم و پروتئین در بیشتر کشورهای توسعه یافته از جمله استرالیا است. یک لیتر شیر تقریبا 1200 گرم کلسیم تولید می کند که بیشتر از نیاز روزانه بدن به کلسیم است. کلسیم در شیر به راحتی جذب می شود و ویتامین A و لاکتوز این عمل جذب را افزایش می دهند. مصرف کافی کلسیم برای رشد در دوران کودکی و جلوگیری از بیماری پوکی استخوان در دوران بزرگسالی برای بدن لازم است و پژوهش های بسیاری ارتباط بین مصرف کلسیم و پوکی استخوان را نشان می دهند. همچنین، کلسیم تاثیر زیادی در کاهش فشار خون دارد و مطالعات زیادی درباره ی ارتباط معکوس بین کلسیم و فشار خون وجود دارد.
علیرغم ارزش غذایی این ماده غذایی، بسیاری از مردم شیر را به دلیل چربی، کلسترول و خطر ابتلا به آترواسکلروز(گرفتگی شریان ها) یا بیماری های قلبی-عروقی (CHD) مصرف نمی کنند. با این حال، شواهد زیادی جهت حمایت از این فرضیه وجود ندارد. در سال 2004 پروفسور " ال وود" در "مرکز سمینارهای لبنی استرالیا" نشان داد که خطر ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی (CVD) در کسانی که شیر مصرف می کنند در مقایسه با کسانی که شیر کمتری مصرف می کنند، پایین تر است. بررسی های بیشتردر این زمینه نشان داد میزان شیوع سکته مغزی و بیماری های قلبی در افرادی که روزانه میزان بالایی شیر مصرف می کنند، 15 درصد کمتر است. شواهد حاصل از مطالعات این گروه نشان می دهد اگر چه مصرف شیرموجب افزایش کلسترول می شود اما از بدن در مقابل بیماری های قلبی-عروقی محافظت می کند.

بزرگترین مانع استفاده از شیر و محصولات لبنی این است که عموم مردم به ویژه نوجوانان و زنان از خوردن شیر به دلیل چربی آن اجتناب می کنند. 300 میلی لیترشیر کامل 10 گرم چربی دارد که 6.3 گرم آن چربی اشباع شده است و می تواند تقریبا 150 کیلوکالری انرژی ایجاد می کند. در مقابل، یک لیوان یا 300 میلی لیتر شیر بدون چربی ، حاوی 0.6 گرم چربی (94٪ کاهش)، 0.3 گرم چربی اشباع شده و88 کیلو کالری (43٪ کاهش) انرژی دارد. بنابراین مصرف شیر بدون چربی و ماست کم چرب به جای شیر کامل، خطرات مرتبط با چربی لبنیات را کاهش می دهد. در ایران شیر کم چرب طرفداران بسیاری دارد اما در میان آنها، شیر کم چرب کوشان با 1.5 گرم چربی 45.5 کیلوکالری انرژی تولید می کند و از این نظر شیری با مواد مغذی متعادل است.
اما در طول 20 تا 25 سال گذشته مصرف شیر و فرآورده های لبنی در اکثر کشورها از جمله ایران کاهش یافته است که این کاهش مصرف بر میزان مواد مورد نیاز بدن به ویژه کلسیم تاثیر گذاشته است. تاثیر مثبت شیر و محصولات لبنی بیشتر از اثرات کلسترول آن است ولی نکته مهم این است که باید در همه چیز تعادل را حفظ کنیم.

 

چه مقدار در روز باید شیر بخوریم؟
مصرف روزانه 3 لیوان شیر بدون چربی، همراه با غلات صبحانه، به صورت نوشیدنی گرم و در غذاهای شیری مانند فرنی و یا به صورت های ماست کم چرب و یا پنیر کوتاژ برای تامین نیازهای لبنی کافی است. دپارتمان کشاورزی امریکا در راهنمای غذایی توصیه می کند که تمامی افراد باید 2-3 وعده لبنیات در روز مصرف کنند که هر وعده می تواند شامل یک لیوان شیر، 250 گرم ماست، 40 گرم پنیر طبیعی مثل لبنه و 60 گرم پنیر پروسس باشد.

 

چه کسانی نباید شیر بخورند؟
به طور کلی توصیه می شود که کودکان، زنان باردار، افراد مسن و کسانی که مریض هستند، شیر غیر پاستوریزه را مصرف نکنند. افرادی هم که نسبت به شیر و محصولات لبنی حساسیت دارند باید از خوردن شیر اجتناب کنند. برای این افراد خوردن محصولات لبنی مانند ماست در اندازه های کوچک مفید است.

هرآنچه که باید درباره ی لبنیات بدانید
لبنیات به آن دسته از مواد غذایی گفته می‌شود که از شیر به دست می‌آیند. معمولاً ماده اولیه تولید انواع لبنیات، شیر گاو است. اما گاهی از شیر سایر پستانداران همچون بز، گوسفند، گاومیش، و …استفاده می‌شود.

انواع فراورده‌های لبنی
این فراورده‌ها می‌تواند به صورت سنتی یا صنعتی که فرایندهای پاستوریزه شدن و هموژنیزه شدن را می‌گذراند تولید شود. سرشیر، چربی بسته شده شیر پس از جوشاندن شیر در روی آن که مزه ای خوشایند دارد. خامه، چربی شیر است که از سرشیر گرفته می‌شود یا در روش صنعتی مستقیم از شیر خام گرفته می‌شود. کره، چربی شیر است که از هم زدن خامه حاصل می‌شود. پنیر، از راه مایه زدن به شیر یا افزودن سرکه که شیر را دَلَمه می‌کند فراهم می‌کنند. سپس این بخش دلمه شده را که جامد آبکی است از آب پنیر جدا کرده و درون پارچه ای زیر فشار می‌گذارند تا آبش در رود. گفتنی ست روش‌های زیادی برای درست کردن پنیر هست و پنیر انواع بسیار زیادی دارد. ماست، از راه افزودن باکتری‌های استرپتوکوک و لاکتوباسیل یا همان مایه که شیر را تخمیر می‌کند حاصل می‌شود.

کشک، از جوشاندن دوغ و صاف کردن و خشک کردن آب آن بدست می‌آید. قره قروت، خوردنی ای ترش مزه که از جوشاندن آب صاف شده کشک و خشکاندن آن بدست می‌آید. مَسکه، کره ایکه از زدن ماست و جدا کردن دوغ بدست می‌آید، به آن کره دوغی هم می‌گویند. دوغ، به دو شیوه بدست می‌آید: ۱ آمیختن آب و ماست؛ 2 زدن ماست و جدا کردن دوغ از مسکه (کره دوغی) که این دوغ ترش تر است. پینو، نوعی کشک است. لور، پنیر دلمه شده سفت نشده‌است که مزه ای شیرین دارد. آروشه، خوردنی خوشمزه که از سودن پنیر تازه در روی دیگ آتش که به روغن می‌نشیند و افزودن آرد بدست می‌آید. دورده یا دووِه، باقیمانده ترش و شور مزه کره ای که داغ شده و روغنش جدا شده‌است.

روغن زرد یا کرمانشاهی، روغن خالص کره که از جوشاندن کره یا مسکه بدست می‌آید. شکر پنیر، شیرینی ای که از آمیختن آب پنیر و شکر و پختن آن فراهم می‌شود. بستنی، خامه ایست که به آرامی یخ بسته‌است. گاه قدری ثعلب نیز بدان می‌افزایند. شیر غنی‌شده، شیری است که با تبخیر، آب آن به کار رفته و قوام گرفته‌است؛ معمولاً به آن شکر هم می‌افزایند. شیر خشک، با پراندن آب شیر به صورت صنعتی به دست می‌آید. خامه ترش، خامه ایست که به وسیله باکتری تخمیر و ترشیده‌است. کفیر، نوشابه ای خوشمزه شبیه به دوغ که از افزودن دانه‌های کفیر یا همان مایه کفیر به شیر و تخمیر شیر فراهم می‌شود. خامه مخصوص قنادی، که از ترکیب خامه طبیعی به همراه شیر کره و یا روغن به دست می آید.

به گزارش گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ به‌خلاف آنچه در تبلیغات و در قالب توصیه‌های عمومی نظام سلامت جامعه به‌صورت گسترده تبلیغ می‌شود مبنی بر “لزوم مصرف روزانه و مستمر شیر و لبنیات ”مصرف لبنیات برای برخی افراد نه‌تنها هیچ ضرورتی ندارد بلکه می‌تواند مضر و باعث ایجاد عوارض شدیدی در این افراد شود!

منع مصرف یا احتیاط در مصرف شیر و لبنیات
افرادی را که نباید لبنیات مصرف کنند:

افرادی که از درد مفاصل رنج می‌برند و یبوست دارند
افرادی که سنگ کلیه، مثانه و کیسه صفرا دارند
افرادی که نفخ معده و باد روده دارند
افرادی که میکروب معده دارند
افرادی که لک سفید "برص" روی پوست خود دارند
زنانی که عفونت و ترشح زنانگی دارند
زنانی که کیست تخمدان دارند
زنانی که درد قاعدگی و شکم‌درد دارند
زنانی که دیر به دیر قاعده می‌شوند
زنانی که سزارین شده‌اند باید مصرف ماست و دوغ را به حداقل برسانند
بچه‌هایی که شب‌ادراری دارند
افرادی که صرع "تشنج" دارند
افرادی که افسردگی و ناراحتی اعصاب دارند
افرادی که پر‌خواب هستند
افرادی که فراموشکار هستند
افرادی که لرزش بدن "سر، دست، پا، گردن" دارند
افرادی که نفس‌تنگی، آسم و سینوزیت دارند
افرادی که زیاد عرق می‌کنند
افرادی که کم‌کاری تیروئید دارند